Հուլիսյան հեղափոխությունը ռազմական հեղափոխություն էր, որի արդյունքում անկում է ապրում Եգիպտոսի միապետությունը և երկիրը հռչակվում է հանրապետություն։ Տեղի էր ունեցել Եգիպտոսում 1952 թվականի հուլիսի 23-ին։ Կազմակերպվել է «Ազատ սպաներ» կազպակերպության նախաձեռնությամբ, որը ղեկավարում էր Գամալ Աբդել Նասերը։ Հեղափոխության համար Եգիպտոսում հասունացել էին բոլոր պայմանները։
1922 թ. Մեծ Բրիտանիայի նախաձեռնությամբ Եգիպտոսը հռչակվեց անկախ թագավորություն, սակայն իրականում երկիրը շարունակեց մնալ անգլիական գաղութային իշխանությունների վերահսկողության ներքո: 1952 թ. հուլիսյան հեղաշրջման արդյունքում Եգիպտոսում իշխանության եկած «Ազատ սպաներ» գաղտնի զինվորական կազմակերպության
հիմնադիրն ու ղեկավարը Գամալ Աբդել Նասերն էր, որն իրավամբ դարձավ ոչ միայն Եգիպտոսի, այլև ողջ արաբական աշխարհի առավել խարիզմատիկ և ազդեցիկ առաջնորդներից մեկը: «Ազատ սպաներ»-ի կողմից իրականացված հեղափոխական հեղաշրջման առանձնահատկություններից մեկն այն էր, որ այն կրում էր զուտ ռազմական բնույթ: Հետաքրքիր է այն հանգամանքը, որ հեղաշրջման կազմակերպիչները ծրագրած իշխանափոխության գործում չէին ներգրավել ոչ մի քաղաքական այլ ուժ՝ կուսակցության և կամ կազմակերպության տեսքով, բացառությամբ «ՀԱԴԵԹՈՒ»-ի և «Մուսուլման-եղբայրներ»-ի մի քանի անդամների: Ավելին, ըստ էության սա զուտ սպայական հեղաշրջում էր, քանի որ իշխանափոխության նպատակները չէին բացատրվում ո՛չ սերժանտական, ո՛չ էլ շարքային զինվորական կազմին: Առաջին հայացքից եգիպտական բանակի մի խումբ սպաների կողմից իրականացված հեղաշրջումը կարծես թե շարքային վերնախավային իշխանափոխություն էր, սակայն իրականում այն ամբողջությամբ նոր քաղաքական-տնտեսական և գաղափարական համակարգի ձևավորման հիմք հանդիսացավ: Հեղաշրջումը շուտով վերածվեց հակակայսերապաշտական և հակաավատատիրական հեղափոխության: 1952 թվականի հուլիսի 16-ին «Ազատ սպաների» գործադիր կոմիտեի նիստում, որին ներկա էին նրա 9-ը անդամները՝ Նասերը, Ամերը, Անվար Սադաթը, Խալիդ Մոհի ալ-Դինը, Բաղդադին, Հասան Իբրահիմը և Քամալ ալ-Դին Հուսեյնը, միաձայն որոշում ընդունվեց հեղափոխությունը սկսել ուղիղ մեկ շաբաթ անց՝ 1952թ. հուլիսի 23-ին վաղ առավոտյան։ «Ազատ սպաներին» հավատարիմ զինվորները յոթ սպաների գլխավորությամբ գրավեցին Եգիպտոսի բանակի գլխավոր շտաբը և ձերբակալեցին բանակի հրամանատարությանը։ Առավոտյան ժամը 7։30-ին Կահիրեի ռադիոն տեղյակ պահեց մայրաքաղաքի և ամբողջ երկրի բնակչությանը, որ երկրում կատարվել է հեղափոխություն։ Հուլիսի 26-ին հեղափոխությունը հաղթանակեց իր նշանակությամբ Եգիպտոսի երկրորդ քաղաքում՝ Ալեքսանդրիայում։ 1953 թվականի հունիսի 17-ին գեներալ Նագիբը հայտարարեց, որ վերացել է Խնամակալական խորհուրդը և գահընկեց արվել Ֆուադ II թագավորը։ Մուհամմադ Ալիի դինաստիան, որը կառավարում էր արդեն 148 տարի, տապալվեց։
Հեղաշրջումից անմիջապես հետո նոր իշխանությունները քաղաքական ոստիկանության վերացման և հին պետական համակարգը «մաքրազատելու» վերաբերյալ մի շարք կարևորագույն օրենքներ ընդունեցին։ 1952 թ. սեպտեմբերի 9-ին ընդունվեց հողի մասին նոր օրենքը, որի համաձայն բռնագրավվում էին թագավորական հողերը, իսկ կալվածատերերից առգրավվում էին 300 ֆեդդան չափաբաժինը գերազանցող բոլոր հողերը: Միևնույն ժամանակ նվազեցվեց նաև հողի վարձակալության համար սահմանված վճարը, կանոնակարգվեց գյուղատնտեսության ոլորտի աշխատողների աշխատավարձը և այլն: Եգիպտոսի Հեղափոխական հրամանատարության խորհրդի անդամ (ՀՀԽ), զինվորական և քաղաքական գործիչ Խալեդ Մոհի ադ Դինը այս կապակցությամբ գրեց, որ Հողի բարեփոխումների
մասին օրենքը, երևի թե առավել մեծ ազդեցությունն ունեցավ ժողովրդի կյանքի և հեղափոխության ճակատագրի վրա: Այն ազատեց գյուղացիությանը և կանգնեցրեց հեղափոխության կողքին: Ավելի ուշ ընդունվեց նաև վարչակազմի անդամներին մեկից ավելի պաշտոն զբաղեցնելու արգելքի մասին օրենքը: 1952 թ. դեկտեմբերի 10-ին ստեղծված Հեղափոխության Ղեկավարման Խորհրդի կողմից վերացվեց 1923 թ. միապետական սահմանադրությունը, իսկ 1953 թ. դեկտեմբերի 16-ին Եգիպտոսում հայտարարվեց անցումային եռամյա շրջան, որի լրանալուն պես երկրում կրկին պետք է վերականգնվեին խորհրդարանական ինստիտուտները: Ձգտելով պահպանել նոր իշխանությունը ներքաղաքական վայրիվերումներից և միևնույն ժամանակ օգտագործելով անցումային շրջանում գտնվող պետությունների հետ
կապված «միջազգային փորձը»` Նասերը 1953 թ. հունվարի 17-ին երկրում վերացրեց բոլոր քաղաքական կուսակցությունները և բռնագրավվեց նրանց ողջ ունեցվածքը: Եգիպտական քաղաքական դաշտից վերացված կուսակցությունների փոխարեն ստեղծվեց «Ազատագրության կազմակերպությունը»՝ միակ պաշտոնական կազմակերպությունը, որը պետք է
հիմք դառնար նոր վարչակարգի համար նշված «անցումային շրջանը» թևակոխելու համար: Միևնույն ժամանակ հունիսի 18-ին իրավական տեսանկյունից ևս ոչնչացվեց միապետությունը, իսկ 1953 թ. հունիսի 18-ին Եգիպտոսը հռչակվեց հանրապետություն: Եգիպտոսի
Հանրապետության առաջին նախագահ նշանակվեց գեներալ Մուհամմադ Նագիբը:
Նրա ձեռքում կենտրոնացվեցին պետության բոլոր բարձրագույն պետական, կառավարական և
զինվորական պաշտոնները, սակայն իրական իշխանությունը երկրում կենտրոնացած էր Նասերի ձեռքում: Իշխանության նման բաշխման պարագայում ակնհայտ էր, որ ի վերջո նրանց երկուսի միջև առճակատում կառաջանար: Ի վերջո նրանց երկուսի միջև առճակատում կառաջանար:
Իրականում Նասերի և Նագիբի միջև շուտով քաղաքական և սոցիալական զարգացումների վերաբերյալ ի հայտ եկան հակասություններ՝ երկուստեք սրելով հարաբերությունները: Բանն այն է, որ Նագիբը դեմ էր արմատական սոցիալական վերափոխումների. նա կարծում էր, որ միանգամայն բավարար էր միապետության տապալումը: Նագիբը ցանկանում էր Եգիպտոսը վերածել սահմանադրական հանրապետության, որտեղ դարձյալ կգործեին իրենց արդեն իսկ վարկաբեկած ավանդական կուսակցությունները։ Քաղաքական պայքարը գեներալ Նագիբի և փոխգնդապետ Նասերի միջև ավարտվեց վերջինիս հաղթանակով: 1954 թ. ապրիլի 16-ին ՀՂԽ-ն Նասերին նշանակում է վարչապետ և Հեղափոխական ղեկավարման խորհրդի նախագահ: 1954 թ. հոկտեմբերի 26-ին, Ալեքսանդրիայում, Նասերի ելույթի ժամանակ «Մուսուլման-եղբայրներ»-ը անհաջող մահափորձ են իրականացնում նրա նկատմամբ: Սկսված հետաքննությունը պարզեց, որ «Մուսուլման-եղբայրներ»-ի հետ բավականին սերտ հարաբերությունների մեջ է նաև գեներալ
Նագիբը20: Սա, ըստ էության, լավագույն առիթն էր Նագիբից վերջնականապես ազատվելու համար: Նոյեմբերի 14-ին Նագիբը ազատվեց բոլոր զբաղեցրած պաշտոններից և նրա
նկատմամբ որպես խափանման միջոց տնային կալանք ընդունվեց։
Աղբյուրներ՝
Հուլիսյան հեղափոխություն (1952)
«ԱԶԱՏ ՍՊԱՆԵՐԻ» ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՀԵՂԱՇՐՋՈՒՄԸ ԵՎ ԵԳԻՊՏՈՍԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՆՈՐ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ